در ابتدا لازم است، تفاوت میان توجه و تمرکز مشخص گردد. توجه (attention) یک فرایند شناختی معطوف ساختن ذهن، بطور انتخابی، بر روی یک چیز و نادیده انگاشتن سایر چیزها است. توجه حداکثر 30 ثانیه پابرجا می ماند. تمرکز (concentration) عبارت است از حفظ کانون توجه بر روی یک تکلیف خاص، پس از منحرف شدن توجه، توسط عوامل مزاحم و پرت کننده حواس. تمرکز به مفهوم گوش بزنگی و هوشیاری درونی است. غیر از عواملی همچون سر و صدا و عوامل دیداری که سبب بر هم خوردن تمرکز میگردند، عوامل بسیار دیگری در پیرامون و درون ما وجود دارند که آرامش و تمرکز را از ما سلب میکنند.
از این عوامل میتوان به ترس، تردید، نگرانی و اضطراب اشاره کرد. وقتی بیاموزیم که چگونه باید تمرکز کنیم، ورود این نیروهای مخرب به ذهن مان دشوارتر میگردد. امروزه بشر قربانی تفکرات تاریک، مبهم و مخرب خویشتن است، اما روزی فرا خواهد رسید که نیروی تمرکز ما، اندیشه های مزاحم و پریشان کننده را محو خواهد کرد. به یقین تمرکز مطمئن ترین راه برای دستیابی به اهداف است. کنترل افکار نیازمند تمرکز پایدار است. پرتوهای خورشید را در نظر آورید، هنگامی که پرتوهای خورشید به کمک یک ذره بین بر روی یک جسم متمرکز میشوند، گرمایی به مراتب بیش از پرتوهای پراکنده و ناهمگرا؛ از همان منبع واحد، تولید خواهند کرد. این حقیقت وجودی تمرکز است. تمرکز خود را پراکنده سازید و به نتایج معمولی و پیش پا افتاده دست یابید. اما آن را بر روی یک هدف خاص متمرکز سازید و به نتیجه ای به مراتب بهتر نایل آیید. وقتی شما تمرکز خود را بر روی یک هدف واحد متمرکز میکنید، تمام اعمال، اعم از ارادی و غیر ارادی در راستای دستیابی به آن هدف قرار خواهند شد. چنانچه شما تمام انرژی خود را بطور انحصاری بر روی یک هدف معطوف سازید، نیرویی خلق خواهید کرد که اسباب دستیابی به آن هدف، برای شما مهیا خواهد شد.
صبح – خانه در سکوت ، اتاق آرام است ، کتاب را بر میدارم ، ورق میزنم ... کلمات ، جملات ، صفحه بعد از صفحه
ظهر – به صفحات طی شده نگاه میکنم ، و چیزی به یاد نمیآورم ...
و اینگونه ، هر روز تاریخ را تکرار میکنیم ...!
اتفاق ساده است : به همه چیز فکر میکردم جز متن روبرو!
نیروی تخیل و تفکر ما ، همان طور که موتور محرک یادگیری به حساب میآید ، گاهی عملکردی کاملاً معکوس دارد، اشتغالات ذهنی آنقدر فراوان و جاگیرند که فضایی برای مطلب تازه باقی نمیماند. افکار مزاحم و گاهی حتی آزاردهنده ، معمولاً به طور متناوب تکرار میشوند که عمده آسیب آن به قدرت تمرکز ماست، کاهش تمرکز و دقت که سنگ بنای یادگیری است ، مسیر طبیعی یادگیری را با اختلال روبرو میکند، و کاهش دقت یعنی : همسانی اهمیت تمام دادههایی که به ذهن ما وارد میشود، و طبقه بندی آموزههایمان را با مشکل مواجه میکند، اگر آموزهای و آموختنی در کار باشد! به زبان ساده و شاید کمی ناامید کننده : یاد نمیگیریم!
با توجه به فرصت کوتاه پیش رو ، کاربردیترین روش برای مقابله با این افکار چیست؟
در زیر چند روش ساده را جهت کاهش و حذف افکار مزاحم هنگام مطالعه معرفی میکنیم امید که مفید واقع شود:
روش اول: تمرکز بر یک شیء : توجه خودمان را بر یک شیء متمرکز کنیم و با جزئیات هر چه تمام تر برای خودمان توضیح دهیم. با پرسیدن سوالهای مثل : آن شیء دقیقاً کجاست؟چه اندازهای دارد؟ چه رنگی است ؟ چه جنسی دارد؟ به چه درد میخورد ؟ و ...
روش دوم : آگاهی حسی: محیط اطرافمان را به عنوان یک « کل » مورد توجه قرار دهیم و از حواس 5 گانهمان استفاده کنیم ؛ مثل اینکه : چه میشنوی ؟ در درون بدنت ؟ در داخل اتاق؟ بیرون از اتاق ؟ بیرون از خانه؟ ( تمرکز بر شنوایی)
یا مثلاً : آیا عینک را روی صورتت حس میکنی؟ بدنت را روی صندلی چطور ؟( تمرکز بر بساوایی)
روش سوم: تمرینهای ذهنی: مثلاً 7 تا 7 از هزار کم کردن، یا جانورانی که نامشان با حروف خاصی از الفبا آغاز میشود.
روش چهارم : شمارش افکار : افکار منفی و آزارهنده را بشماریم و در پایان هر روز آن را از نظر نوع و تعداد با روز قبل مقایسه کنیم، که امکان دستهبندی و بررسی بیشتر افکار آزاردهنده و مزاحم را فراهم میکند.
روش پنجم: تیتربرداری از افکار دنبالهدار: در طول مطالعه ، هر فکر غیرمرتبط که به ذهنمان خطور میکند را یادداشت کنیم و در ساعت مشخصی آن فکر را مثل یک داستان دنبال کنیم . ( برای آن شروع ، ادامه و پایان قائل شویم ) . گاهی همین کار ساده به رشتهای از افکار متناوب مزاحم پایان میدهد.و یادمان بماند، در این فرصت کوتاه با مدیریت ذهن و زمان ، راه را آسانتر و مقصد را روشنتر مییابیم...